بهرام بیضایی کیست؟ + بهترین فیلم های بهرام بیضایی

بهرام بیضایی کیست و بهترین فیلم های بهرام بیضایی کدامند؟ شاید این سوالی است که ذهن شما و بسیاری از علاقمندان به سینمای ایران را به خود مشغول کرده است. بدون شک آن دسته از مخاطبانی که آثار بیضایی را دیده‌اند، به این نکته واقفند که جنس آثار این فیلمساز مولف با بقیه فرق می‌کند. در واقع سینمای بیضایی به نوعی آرامانگرا است و مخاطب خاص خود را دارد. در این مقاله از سایت مستر دیالوگ قصد داریم تا ابتدا به شکل گذرا به بررسی زندگی نامه و کارنامه کاری بهرام بیضایی بپردازیم و در ادامه بررسی از بهترین فیلم های بهرام بیضایی داشته باشیم. اگر از جمله افرادی هستید که از سینمای گذشته ایران لذت می‌برید، این مقاله مخصوص شماست.

در ابتدا نگاهی به بیوگرافی بهرام بیضایی می‌اندازیم.

نگاهی به زندگینامه بهرام بیضایی؛ فیلمسازی جاودانه در سینمای ایران

• نام: بهرام بیضایی
• زادروز: 5 دی 1317- 26 دسامبر 1938 ‏(76سال) – تهران
• محل زندگی: تهران، اصفهان، استراسبورگ، پالوآلتو
• ملیت: ایرانی
• پیشه: کارگردان سینما و تئاتر و نمایش‌نامه نویس و فیلم‌نامه‌نویسی
• سال‌های فعالیت: 1340- تاکنون
• آثار: رگبار (فیلم 1351) – باشو غریبه‌ی کوچک – سگ کشی
• همسر: منیراعظم رامین فر (-1344) – مژده شمسایی (تاکنون-1371)
• فرزندان: نیلوفر (1345)، نگار (1351)، نیاسان (1374)

ذکایی پدر بهرام تذکره‌نویس و شاعر بود و به پیروی از برادرش ادیب بیضایی، به آییین بهائیت گروید. وی در سال 1306 خورشیدی از آران (کاشان) به تهران آمد و به عنوان کارمند دولت در اداره ثبت اسناد مشغول به کار شد که پس از چندی با شاگردش، نیّره موافق ازدواج نمود. میرزا نعمت‌الله بیضائی آرانی، متخلّص به ذکایی بیضایی آرانی در واقع کوچک‌ترین برادر ادیب بیضائی بود. نام فامیلی بیضایی یا همان بیضائی از تخلّص ادیب آمده است.

بهرام بیضایی، دومین متولد خانواده ذکایی

دوّمین فرزندِ این زوج بهرام بیضایی (Bahram Beyzaie) در پنجمین روز از ماه دی سال 1317 خورشیدی در تهران متولد شد. وی در خانواده‌ای اهلِ فرهنگ و ادب پرورش یافت. ذکایی، که از نیمه دوم سالِ 1326 به دعوتِ محمّدتقی بهار در جلسات هفتگی انجمنِ ادبی فرهنگستانِ ایران شرکت کرد. از 1330 وی انجمنِ ادبی طهران را بنا نهاد. نخستین جزوه این انجمن به نام نقاش نوشته بهرام در زمستانِ 1337 منتشر گردید.

نگاهی کامل‌تر به خانواده بیضایی

بهرام بیضایی پدربزرگ و مادربزرگِ پدریش را هرگز ندید، اما پدربزرگ و مادربزرگِ مادری وی در کودکیِ‌اش زنده بودند که در شخصیت او تأثیر بسزایی داشتند. در واقع مادربزرگ بهرام برای او و خواهر یک سال بزرگتر از خودش هرشب قصه‌هایی نظیر امیر ارسلان را می‌گفت. در دوران کودکی پدرش به زندان افتاد و تا موقع محاکمه و تبرئه سل گرفت. لذا طی این دوران خانواده‌اش با تنگدستی و دشواری زیادی مواجه شدند.

آموزش ابتدایی

بهرام که در تهران از زادگاه پدری و هم از دروش قدیمه و تعزیه که در این خانواده ارثی است، دور بود. نزدیکی پایان جنگ جهانی دوم وارد مدرسه شد و بدین طریق در آموزشِ نوین رشد یافت. در مدرسه گروهی از نویسندگان، هنرمندان و ادیبانِ آینده مثل داریوش آشوری، عبدالمجید ارفعی، نادر ابراهیمی و نوذر پرنگ با وی هم‌درس بودند.

آغاز فعالیت هنری با نویسندگی

بهرام بیضایی فعالیت هنری خودش را با نویسندگی در آن دوران آغاز کرد و نوشته‌های ماندگاری مانند آرش را به واسطه الهام از زبان شعرِ مهدی اخوان ثالث، طی واکنشی به آرش کمانگیر ِ سیاوش کسرایی پدید آورد. با نوجه به اینکه وی آموزش ادبی و مذهبی به شکل قدیم را تجربه نکرد، اما در خانه همواره شعر می‌شنید.

حضور در دانشگاه تهران

وی دانشجوی ادبیات فارسی دانشگاه تهران بود، ولی آن شیوه آکادمیک دانشگاه چندان به مذاقش خوش نیامد که در نهایت آن را رها کرد. بیضایی شیفته تعزیه بود و فعالیت‌های فرهنگی‌اش را اوایل دهه چهل با انتشار مجموعه پژوهش‌های خود در دوران دانشگاه برای یک مجله آغاز نمود. او پس از مدتی اشتغال در اداره ثبت به اداره هنرهای دراماتیک و نمایشی راه یافت. در همان سال‌ها با دوربین هشت میلی‌متری بالاخره نخستین اثر خودش یعنی فیلم کوتاه عمو سیبیلو را ساخت.

نگاهی به زندگی شخصی بهرام بیضایی

در ادامه بیوگرافی بهرام بیضایی، نگاهی به زندگی شخصی او می‌اندازیم. این بخش می‌تواند برای دوست داران این بزرگ مرد سینمای ایران بسیار جذاب و خواندنی باشد.

ازدواج با خانم منیراعظم رامین‌فر

بهرام بیضایی سال 1344 در پی یک آشنایی با منیراعظم رامین‌فر خواهر بزرگتر ایرج رامین‌فر (طرّاح صحنه و لباس سینمای ایران) آشنا شدند و چندی بعد باهم ازدواج کردند. ثمره این وصلت سه فرزند نام‌های نیلوفر متولد 1345(نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر)، ارژنگ متولد 1346 و نگار متولد 1351 شد. اما در دهه شصت زندگی مشترک منیراعظم و بهرام به جدایی ختم شد.

ازدواج دوم با خانم مژده شمسایی

مژده شمسایی متولد 30 خرداد 1347 در تهران، فزرند زنده‌یاد منوچهر شماسیی (عوامل تلویزیون ایران و نورپرداز) است. مژده سال 1366 در سن 19 سالگی فعالیت حرفه‌ای خودش را در عرصه چهره‌پردازی با فیلم شاید وقتی دیگر اثری از بهرام بیضایی آغاز نمود. وی در سال 1370 برای نخستین‌بار به عنوان بازیگر برای نقش اصلی زن فیلم مسافران مقابل دوربین بیضایی قرار گرفت.

در سال 1371 که چندسالی از جدایی بیضایی از همسرش می‌گذشت، با مژده شمیایی ازدواج کرد که ثمره این وصلت یک پسر به نام نیسان متولد 1374 است.

نگاهی جدی‌تر به کارنامه هنری بهرام بیضایی

در ادامه بیوگرافی بهرام بیضایی نگاهی به فعالیت هنری او در طی سال‌های مختلف می‌اندازیم. با مجله سینمایی مستر دیالوگ همراه باشید.

عمو سیبیلو نخستین اثر جدی بیضایی

• سال ساخت: 1349
• ژانر: فیلم کوتاه
• نویسنده و کارگردان: بهرام بیضایی (بر اساسِ داستانِ کوتاهی از فریدون هدایت‌پور)
• تهیه‌کننده: کانونِ پرورشِ فکریِ کودکان و نوجوانان
• موسیقی: اسفندیار منفردزاده
• فیلمبردار: نعمت حقیقی
• بازیگران: صادق بهرامی

بهرام بیضایی خیلی پیش‌تر از سینما فعالیت هنری خود را در حوزه نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی تئاتر آغاز نمود. در دهه چهل کنار همدوره‌ای‌های تئاتری آن زمان نظیر چهره‌هایی چون اسماعیل خلج، دکتر غلامحسین ساعدی، اکبر رادی و بیژن مفید نسلی درخشان در هنرهای نمایشی کشورمان بودند. طی آن سال‌ها بیضایی چندین نمایشنامه به رشته تحریر درآورد. در سال 1342 برای نحستین‌بار نمایشنامه‌ای از بهرام بیضایی با همراهی جعفر والی اجرا و در تلویزیون ملی کشور به نمایش درآمد. البته بیضایی بعدها اذعان داشت این نمایشنامه‌ که جزو آثار ضعیفش بوده است.

سال 1349 بضیایی فیلم کوتاه عمو سیبیلو را که یک اثر 29 دقیقه‌ای بود به نویسندگی و کارگردانی کرد. در واقع فیروز شیروانلو (مترجم، نویسنده و از مدیران فرهنگی دوره پهلوی دوم) از بانیان ساخت این اثر بود. در فیلم کوتاه عمو سیبیلو صادق بهرامی بازیگر و کارگردان پیشکسوت تئاتر، تلویزیون و سینما به ایفای نقش پرداخت.

خلاصه داستان عمو سیبیلو

داستان این فیلم درباره مردی میانه‌ سال است که برای فرار از شلوغی، به خانه‌ای جدید در حاشیه شهر می‌رود و تنها زندگی کند. اما کنار منزل وی زمینی است که کودکانی در آن به بازی فوتبال مشغول می‌شوند. حال این مرد از سر و صدای آن‌ها ناراضی است و در جواب کودکان سبیل‌های وی را مورد تمسخر قرار می‌دهند. عمو سیبیلو در واقع نامی است که بچه‌ها برای وی انتخاب کرده‌اند. مرد همیشه توپ بچه‌ها را قایم می‌نماید و کودکان هر بار بیشتر از قبل او را اذیت می‌کنند.  روزی مرد عصبی می‌شود و موقع تعقیب آن‌ها، یکی از بچه‌ها از دیوار به پایین می‌افتد. چند روز بعد که مرد از احساس تنهایی، کودکان را در شهر پیدا می‌کند و آن‌ها را تا بیمارستان تعقیب می‌نماید. وی با کودک آسیب‌دیده و مابقی بچه‌ها آشتی می‌نماید و کودکان دوباره برای بازی به کنار خانه وی بازمی‌گردند.

اولین فیلم بلند بهرام بیضایی

پس از تولید فیلم کوتاه 28 دقیقه‌ای عمو سیبیلو، این بار بهرام بیضایی قدم‌های بزرگ‌تری برداشت. او با همکاری آقای نعمت حقیقی نخستین اثر بلند خود را جلوی دوربین برد. نام نخستین اثر بلند سینمایی بهرام بیضایی، “رگبار” نام داشت. از جمله بازیگران این فیلم می‌توان به پرویز فنی‌زاده، پروانه معصومی و محمدعلی کشاورز اشاره کرد. بهرام بیضایی در مصاحبه‌ای درمورد ساخت فیلم رگبار می‌گوید:

درست روشن نیست که ما چرا رگبار را ساختیم. هیچ نوع حساب و نقشه و نشانه‌ای ساخته شدن این فیلم را تأیید نمی‌کرد. به یک معنی حتی سرمایه‌ای هم برای شروع کار در دست نبود. در حقیقت ما با دست خالی به کاری دست می‌زدیم که تمام شرایط جاری و تمام سینمای عریض و طویل رسمی از قبل آن را نفی می‌کرد. ما گفتیم اگر نشد چیزی از دست نخواهیم داد؛ ولی اگر نمی‌شد چیزی مهم از دست می‌رفت و آن امید به این بود که کسی قدمی بردارد… ما از همهٔ دوستی‌ها و آشنایی‌ها و امکانات شخصی که داشتیم کمک گرفتیم. از هر کس که قدمی به خاطر ما برداشت متشکریم و برای هر کس که سدی پیش پای ما گذاشت، یا پوزخندی از دور به ما زد، آگاهی و فرهنگ بیشتر آرزو می‌کنیم. ما متأسفیم که به‌خاطر ضعف مالی و غیاب امکانات فنی نتوانستیم بعضی صحنه‌ها را آن‌طور که آرزو داشتیم بسازیم، اما این فقط یک مسئلهٔ تکنیکی است و اصل کار را پنهان نمی‌کند… فیلم رگبار با حداقل سرمایه، با حداقل امکانات، با درگیری‌های مختلفی که تهیه‌کننده‌اش بارها معوق کرد، با قلیل‌ترین گروه فنی در طول پنج ماه و به کمک حافظه ساخته شده و در بسیاری موارد کاری غیر از اینکه شد، لااقل در این شرایط و برای این گروه، امکان‌پذیر نبوده است. اما از طرف دیگر رگبار با شوق سرشار بسیاری از کارکنان و بازیگرانش به وجود آمد و تنها ادعایش این است که نخواسته است دروغ بگوید.

نظر مارتین اسکورسیزی درمورد فیلم رگبار

مارتین اسکورسیزی درباره فیلم رگبار می‌گوید:

بسیار مفتخرم که بنیاد سینمای جهان این فیلم خردمندانه و زیبا [را] ترمیم کرده که اولین فیلم بلند بهرام بیضایی است. حال و هوای فیلم من را یاد بهترین چیزهایی انداخت که در فیلم‌های نئورئالیستی ایتالیایی دوست دارم و داستان زیبایی یک قصه باستانی را دارد. می‌توانید پس‌زمینه بیضایی را در ادبیات، تئاتر و شعر فارسی حس کنید. بیضایی هیچ‌گاه آن‌قدر که استحقاقش را داشت، مورد حمایت قرار نگرفت. او اکنون در کالیفرنیا زندگی می‌کند و فکر کردن درباره این موضوع که فیلمی چنین استثنایی که زمانی بسیار در ایران محبوب بود، در آستانه نابودی همیشگی قرار داشت، دردناک است. نگاتیو اصلی فیلم ضبط یا نابود شد و تنها چیزی که در دسترس بود یک نسخه ۳۵ میلی‌متری با زیرنویس انگلیسی بود. اکنون تماشاگران در سراسر دنیا می‌توانند این فیلم چشم‌گیر را ببینند.

ساخت دومین فیلم کوتاه

در بیوگرافی بهرام بیضایی، ساخت دومین فیلم کوتاه نقطه بسیار مهمی محسوب می‌شود. او در سال 1351 شمسی یعنی درست 6 سال پیش از انقلاب، دومین فیلم کوتاه خود را کارگردانی کرد. او با ساخت این فیلم توانست جایزه جشنواره شیکاگو را از آن خود کند.

اولین فیلم رنگی بهرام بیضایی

یکسال بعد یعنی در سال 1352 شمسی، بهرام بیضایی نخستین فیلم رنگی خود را با نام “غریبه و مه” را تولید کرد. او در این فیلم به نوعی مسئولیت بسیار بزرگی به دوش داشت. او نه تنها تجربه کارگردانی بلکه تجربه نویسندگی و فیلمبرداری را نیز در این فیلم کسب کرد.

از 1352 تا زمان انقلاب اسلامی

اکنون کمی زمان را جلوتر می‌بریم. از سال 1352 به بعد تا ابتدای انقلاب اسلامی اتفاقات مهمی برای کارگردان اسطوره‌ای سینمای ایران افتاد. او در سال 1356 شمسی، فیلم سینمایی «کلاغ» را تولید کرد. بهرام بیضایی در فیلم سینمایی «کلاغ»  تنها به عنوان کارگردان حضور نداشت بلکه او نقش‌های دیگری همچون نویسندگی و تدوین‌گری را نیز برعهده داشت. تهیه‌کننده این فیلم بهمن فرمان‌آرا بود. بهرام بیضایی در این فیلم سینمایی با حسین پرورش، منوچهر فرید و پروانه معصومی به‌عنوان بازیگر همکاری کرد.

یکسال بعدتر بهرام بیضایی در سال 1357 شمسی( سال وقوع انقلاب اسلامی) یکی از مشهورترین فیلم‌هایش، یعنی «چریکه‌ تارا» را ساخت. او با ساخت این فیلم سروصدای زیادی به پا کرد و بار دیگر به همگان نشان داد که می‌تواند همزمان سه نقش کارگردانی، نویسندگی و تدوین فیلم را برعهده بگیرد. البته ناگفتنی نماند که تدوین «چریکه تارا» با همکاری گورگن گریگویانس انجام شد. جالب است بدانید که «چریکه تارا» هرگز در ایران به نمایش درنیامد اما در بخش نوعی نگاه جشنواره کن در سال 1980 به نمایش درآمد. سوسن تسلیمی برای بازی در این فیلم جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره سن سباستین را دریافت کرد.

نقطه مشترک آثار بهرام بیضایی

به طور کلی در آثار بیضایی بازیگران زن، مؤلفه مشترک فیلم‌های این کارگردان بزرگ هستند. بهرام بیضایی یکی از مهم‌ترین شمایل‌های فرهنگی عصر معاصر کشورمان محسوب می‌شود. در این مقاله می‌خواهیم تا به آثار سینمایی بیضایی نگاهی داشنه باشیم، اما چنانچه وی را تنها نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر بدانیم در حق این فیلمساز مولف و خود جفا کرده‌ایم. وی پژوهشگری عمیق در تاریخ اسطوره و ادبیات ایران محسوب می‌شود و در خلال پژوهش‌هایش فیلمنامه، نمایشنامه، کتاب نوشته و هم فیلم ساخته است. در کل بهرام بیضایی یک روشنفکر به تمام معناست.

نگاهی به کتب بهرام بیضایی

اوج نبوغ و هنرنمایی بهرام بیضایی تنها به فیلم نامه نویسی، کارگردانی و فیلمبرداری ختم نمی‌شود بلکه او در زمینه نویسندگی و تولید کتب مختلف دستی بر آتش داشته است. در جدول زیر می‌توانید بخشی از کتاب های بهرام بیضایی را مشاهده کنید:

نگاهی به جوایز بهرام بیضایی

در ادامه می‌توانید جوایز اسطوره سینمای ایران را در یک نگاه ملاحظه کنید:

• ۱.نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی (مسافران) (1370)
• 2.برنده سیمرغ بلورین جایزه ویژه هیات داوران (مسافران) (1370)
• ۳.نامزد سیمرغ بلورین بهترین تدوین (مسافران) (1370)
• 4.برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه (سگ کشی) (1379)
• ۵.نامزد تندیس زرین بهترین فیلمنامه در جشن خانه سینما (سگ کشی) (1379)
• 6.نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی (سگ کشی) (1379)
• ۷.نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلم (سگ کشی) (1379)
• 8.برنده تندیس زرین بهترین کارگردانی جشن خانه سینما (سگ کشی) (1380)
• ۹.نامزد تندیس زرین بهترین فیلم جشن خانه سینما (سگ کشی) (1380)
• 10.نامزد تندیس زرین فیلم منتخب انجمن نویسندگان و منتقدان (سگ کشی) (1380)
• ۱۱.نامزد تندیس زرین بهترین تدوین جشن خانه سینما (سگ کشی) (1380)
• 12.نامزد لوح زرین بهترین تدوین جشنواره فیلم فجر (شاید وقتی دیگر…) (1366)
• ۱۳.نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه (روز واقعه) (1373)
• 14.کاندید تندیس زرین بهترین عنوان‌بندی جشن خانه سینما (سگ کشی) (1380)
• ۱۵.برنده مجسمه سپاس بهترین فیلمنامه (رگبار) [ دوره ۵ جشنواره سپاس (مسابقه)] (1351)
• 16.برنده سیمرغ بلورین بهترین تدوین برای فیلم وقتی همه خوابیم (1387)
• ۱۷.نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی (وقتی همه خوابیم) (1387)

نگاهی به بهترین آثار سینمایی بهرام بیضایی

از بهترین آثار سینمایی بلند بهرام بیضایی، طی سال‌های 1351 تا 1387، چهار فیلم رگبار، غریبه و مه، کلاغ و چریکه تارا به پیش از انقلاب 57 برمی‌گردد. فیلم چریکه تارا که فیلمبرداری‌ آن از تابستان 57 آغاز شد، بعد از انقلاب برای همیشه به محاق توقیف رفت و هرگز به اکران عمومی نرسید.

از بین آثار سینمایی پیش از انقلاب بهرام بیضایی اولین فیلم بلند وی به نام رگبار در جشنواره‌های سپاس و فیلم تهران بسیار خوش درخشیدند. فیلم رگبار موفق به دریافت جایوایز بهترین فیلم، فیلمنامه و بهترین بازیگر مرد (پرویز فنی زاده) را از جشنواره سپاس دریافت نمود. همچنین این اثر جایزه ویژه هیات داوران و تحسین نقش آفرینی پرویز فنی زاده را در جشنواره جهانی فیلم تهران از آن خود کرد.

در ادامه مقاله به معرفی و بررسی بهترین فیلم های بهرام بیضایی بر اساس امتیازشان در سایت IMDb می‌پردازیم.

مرگ یزدگرد (Death of Yazdgerd)

• سال ساخت: 1360
• ژانر: درام، تاریخی
• نویسنده و کارگردان: بهرام بیضایی (بر اساس نمایشنامهٔ مرگ یزدگرد نوشته خودش)
• تدوینگر و تهیه‌کننده: بهرام بیضایی
• موسیقی: بابک بیات
• فیلمبردار: مهرداد فخیمی
• بازیگران: سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی، یاسمن آرامی، زنده‌یاد امین تارخ، محمود بهروزیان، مرحوم کریم اکبری، علیرضا خمسه
• امتیاز IMDb مرگ یزدگرد: نمره 8.4

فیلم مرگ یزدگرد، اثر از بهرام بیضایی است که در سال 1360 ساخته شد. این فیلم ابتدا در سال 1358 به صورت نمایشنامه مرگ یزدگرد در سالن اصلی تئاتر شهر به اجرا درآمد و سپس بیضایی دست به تولید فیلمی براساس آن زد.

مرگ یزدگرد همان‌طور که از نامش پیداست، به ماجرای قتل یزدگرد سوم آخرین پادشاه از سلسه ساسانی اشاره دارد. در واقع به روایت تاریخ یزدگرد سوم بعد از شکست‌های پیاپی در مقابل سپاه اعراب، درحالی‌که سپاه دشمن در تعقیب وی بودند به سوی شمال شرقی کشور گریخت. او در نزدیکی مرو خسته و بی رمق به زمین می‌افتد و به آسیابانی پناه برد. اما آسیابان به طمع دزدی سکه‌های طلای آخرین پادشاه ساسانی را به قتل می‌رساند. در اثر بهرام بیضایی اما ماجرا به صورتی دیگر و کاملاً فلسفی روایت می‌شود.

در سالِ 1360 این فیلم از روی نمایشنامه مرگ یزدگرد تولید شد. این اثر در حقیقت کارِ گروهِ فیلمِ لیسار به شمار می‌رود که با سرمایه شبکه یک به صورت فیلم رنگی ساخته شد که محل فیلمبرداری آن عصّارخانهٔ آران بود. اما این فیلم پس از ساخت متاسفانه به خاطر حجاب بازیگران زن به توقیف مواجه شد.

باشو، غریبه کوچک (Bashu, the Little Stranger)

• سال ساخت: 1364
• ژانر: درام، جنگی
• تدوین، نویسنده و کارگردان: بهرام بیضایی
• تهیه‌کننده: علیرضا زرّین
• موسیقی: بهرام بیضائی (انتخاب و تدوین)
• فیلمبردار: فیروز ملک‌زاده
• بازیگران: سوسن تسلیمی، عدنان عفراویان، مرحوم فرّخ‌لقا هوشمند،مرحوم اکبر دودکار،مرحوم  رضا هوشمند، اعظم رهبر، محمد فرخواه، معزز بنی دخت، عزیزاله سلمانی و زنده‌یاد پرویز پورحسینی
• امتیاز IMDb مرگ یزدگرد: نمره 8.0

باشو، غریبه‌ی کوچک یک اثر سینمایی فاخر به نویسندگی و کارگردانی بهرام بیضایی است که سال 1364 ساخته شد. این فیلم، بعد از چهار سال توقیف، بالاخره برای اولین‌بار در 23 بهمن 1368 به اکران عمومی درآمد. فیلم باشو، غریبه‌ی کوچک طی رای‌گیری‌ سینماگران و منتقدان سینما، به عنوان بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران شناخته شد. گزینشِ بازیگران فیلم برای بیضایی از مراحل حساس در ساخت این اثر بود. جدا از سوسن تسلیمی، که از ابتدای پروژه حضور داشت، عدنان عفراویان و پرویز پورحسینی دیگر بازیگران مهم باشو، غریبه‌ی کوچک بودند. در واقع عفراویان پسربچه فیلم در اهواز کشف شد و زنده‌یاد پورحسینی هم انتخاب اول بیضایی بود. سوسن تسلیمی در یکی از مصاحبه‌های اخیر خود هر دو انتخاب‌ را بسیار ستود.

فیلم باشو غریبه کوچک یکی از برترین آثار سینمایی درباره جنگ محسوب می‌شود. بیضایی در این اثر به واسطه بهره‌مندی از هنرنمای بازیگرانش داستانی را روایت می‌نماید که بسیار جذاب و دیدنی است. بسیاری از کارگردانان سینمای ایران از این اثر سینمایی تقدیر کردند از جمله زنده‌یاد داریوش مهرجویی که چنین اذعان نمود:

از باشوی بیضایی خوشم می‌آید، اثری بود که نفس می‌کشید و اوّل و آخر و وسط درستی هم داشت.

پیش‌تر در مجله مستر دیالوگ به شاهکارهای داریوش مهرجویی و زندگی نامه این بزرگ مرد سینمای ایران پرداختیم، مطلب آن را می‌توانید در اینجا بخوانید.

داستان فیلم از آنجا آغاز می‌شود که در یکی از بمباران‌های جنوب کشور در جریان جنگِ ایران و عراق پسربچه‌ای به نام باشو، که تخریب خانه و خانواده‌اش را به چشمانش دیده، خود را به طور پنهانی پشت یک باری می‌اندازد. باشو در ماشین خوابش می‌برد و زمانی که بیدار می‌شود خود در شمالِ ایران می‌بیند. او از ترس انفجارات عملیات راه‌سازی فرار می‌کند و آن سوی بیشه شالیزار زنی به نام نایی برخورد می‌کند که با فرزندانش و در غیاب شوهر زندگی و فعالیت می‌کند. نایی به این پسر جنوبی نان و آب می‌دهد و تلاش دارد تا بفهمد که کیست و زبانش را درک کند. ولی زبان باشو برایش قابلِ درک نیست. از طرفی باشو هم قادر نیست تا زبانِ محلّیِ این زن را دریابد. روابط میان این دو تازه شروع ماجراست که واکنش اهالی روستا را در پی دارد.

از سینمای ایران بیشتر تماشا کنید: 10 فیلم سینمایی ایرانی عاشقانه

سگ کشی (Killing Mad Dogs)

• سال ساخت: 1378-1379
• ژانر: دلهره آور، درام، رمزآلود
• نویسنده و کارگردان: بهرام بیضایی
• تدوینگر و تهیه‌کننده: بهرام بیضایی
• موسیقی: صبا خضوعی، وارطان ساهاکیان
• فیلمبردار: اصغر رفیعی جم
• بازیگران: مژده شمسایی، مرحوم جمشید لایق، مجید مظفری، رضا کیانیان، مرحوم باقر صحرارودی، میترا حجار، بهزاد فراهانی، زنده‌یاد فردوس کاویانی، حسن پورشیرازی، داوود فتحعلی‌بیگی، مریم بوبانی، عنایت بخشی، کامران فیوضات، داریوش ارجمند، علی سلیمانی، رابعه اسکویی، احمد نجفی، هوشنگ قوانلو، مرحوم جعفر بزرگی، مرحوم اسماعیل شنگله، حبیب دهقان‌نسب، مرحوم محسن قاضی‌مرادی، مرحوم کاظم افرندنیا، مهتاب نصیرپور
• امتیاز IMDb سگ کشی: نمره 7.7

پس از توقف تولید فیلم در فیلم، طرحِ سگ‌کشی که نام اولیه آن از دست رفته بود شکل گرفت. فیلم‌نامه این اثر را بیضایی در تابستان 1371 نوشت. بالاخره سگ‌کشی سال 1378، در تهران و حومه فیلم‌برداری شد و دو سال پس از ساخت به اکران درآمد. این اثر سینمایی با جمعی از ستارگان برجسته‌ ایران، در واقع دوازدهمین فیلم بیضایی است.

فیلم سگ کشی عنوان پرفروش‌ترین اثر سال را در زمان اکران به خود اختصاص داد. در حقیقت قدرت‌نمایی سگ کشی از آن‌جا اهمیت ویژه‌ای می‌یابد که این اثر اولین فیلم بیضایی پس از چندین سال ممنوع‌الکاری بوده است! جدا از این مباحث استقبال عمومی، تماشاچیان هم به این اثر فاخر روی خوشی نشان دادند و در رای‌گیری جشنواره‌ فیلم فجر، سگ کشی به عنوان برترین فیلم در تمام دوران گذشته‌ جشنواره شناخته شد.

سگ‌کشی از جمله آثار ماندگار سینمای معترض اجتماعی محسوب می‌شود و برخی از منتقدان وجوهی از آن را با آثارِ کلاسیک تاریخ سینما ارزیابی کرده‌اند.

داستان فیلم درباره یک نویسنده زن به نام گلرخ کمالی (مژده شمسایی) است که سال گذشته شوهر خود را  به گمان رابطه‌ با منشیِ شرکتش ترک نمود. حال با پایانِ جنگ به تهران بازمی‌گردد و شوهرش ناصر معاصر (مجید مظفری)، را در حالی می‌بیند که ورشکسته مالی شده و قرار است تا به زندان بیافتد. ظواهر امر نشان می‌دهد شریکِ شوهرش، جواد مقدم (رضا کیانیان)، به واسطه صحنه‌سازی کلیه سرمایه شرکت را بالا کشیده و غیرقانونی از مرز خارج شده است. حال ناصر معاصر مانده با تمامی بدهی‌های شرکت و طلبکارانی که از وی شکایت کرده‌اند. گلرخ برای جبران تهمتی که به شوهرش زده، حالا برای نجات او با تلاش جهت خرید چک‌ها، اثبات بی‌گناهیِ ناصر معاصر و جلب رضایتِ شاکیان، برای آزادی ناصر از زندان می‌کشود.

شاید وقتی دیگر (Maybe Some Other Time)

• سال ساخت: 1366
• ژانر: درام، تعلیق، دلهره آور، رمزآلود
• تدوین، نویسنده و کارگردان: بهرام بیضایی
• تهیه‌کننده: هوشنگ نوراللّهی، محمّدعلی فرج‌اللّهی، رضا علیپور متعلّم
• موسیقی: بابک بیات
• فیلمبردار: اصغر رفیعی جم
• بازیگران: سوسن تسلیمی، داریوش فرهنگ، علیرضا مجلّل، سیروس نصیری، رضا رادمنش، مرحوم جمشید لایق، حسین محجوب، مرحوم اکبر دودکار، مرحوم سیامک اطلسی، حسن دادشکر، سعید شریفیان، رؤیا افشاری‌نسب، علیرضا خمسه
• امتیاز IMDb مرگ یزدگرد: نمره 7.2

شاید وقتی دیگر (Maybe Some Other Time) اثری سینمایی از بهرام بیضایی است که در سال 1366 با بازی درخشان سوسن تسلیمی ساخته شد. این اثر در نظرسنجیِ نویسندگان ماهنامه سینمایی فیلم به عنوان یکی از برترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران انتخاب گردید. این فیلمدر تاریخ 18 خرداد 1367 با درجه کیفی ب روی پرده رفت و در مجموع به فروش قابل‌توجهی دست یافت. این فیلم در سال ۶۷ بیش از ۱ میلیون و ۹۴ هزار مخاطب داشت و در رتبه دهم پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال قرار گرفت. همچنین «شاید وقتی دیگر» با بیش از ۱۴۷ میلیون ریال فروش به هفتمین فیلم پرفروش سال ۶۷ تبدیل شد تا یکی از اوج‌های تجاری سینمای بیضایی رقم بخورد. هر چند با توجه به هزینه‌های تولید «شاید وقتی دیگر»، فروش فیلم چندان هم برای سرمایه‌گذارانش رضایت‌بخش نبود.

جمع بندی

بهرام بیضایی از جمله هنرمندان ایرانی محسوب می‌شود که شاید اگر ده‌ها صفحه درمورد او بنویسیم، بازهم عظمت و بزرگی او را نتوانیم در کلمه به زبان درآوریم. با این وجود در این بلاگ پست از مجله سینمایی مستر دیالوگ تلاش کردیم تا نکات خوبی از بیوگرافی بهرام بیضایی را در اختیار شما دوست داران سینمای ایران قرار دهیم. امیدواریم اگر تا به امروز به تماشای بهترین فیلم های بهرام بیضایی ننشسته‌اید، این فرصت را از دست ندهید و زمانی برای تماشای آن‌ها در برنامه خود خالی کنید.

اگر دوستی دارید که فکر می‌کنید از طرفداران پروپاقرص سینمای کلاسیک ایران محسوب می‌شود این بلاگ پست را برای او ارسال کنید.